Egzamin maturalny z języka polskiego w nowej formule 2023 przebiega w dwóch etapach- pisemnym na poziomie podstawowym oraz ustnym (chyba, że ktoś zdecydował się na zdawanie go na poziomie rozszerzonym – wówczas w trzech). Matura ustna, ze względów pandemicznych, była na jakiś czas wstrzymana. Uczniowie wówczas przystępowali tylko do części pisemnej. Obowiązująca nowa postawa programowa zakłada jednak obowiązkowe podejście do obu etapów.

MATURA USTNA W STAREJ FORMULE

            Wcześniejsze egzaminy ustne składały się z zestawu pytań, które obejmowały zagadnienia dotyczący wiedzy o literaturze, jej związków z innymi dziedzinami sztuki oraz wiedzy o języku. Zadaniem abiturienta było przygotowanie prezentacji w dowolnej formie na wybrany temat i omówienie problematyki z nim związanej. Ta część trwała około 15 minut. Drugim etapem była rozmowa zdającego z komisją, a zadawane mu pytania mogły dotyczyć tylko prezentowanego wcześniej materiału oraz odwołań bibliograficznych, z których uczeń korzystał. Jeśli ktoś się rzetelnie przygotował do takiego egzaminu, to właściwie nic nie powinno go zaskoczyć.

CO SIĘ ZMIENIŁO?

            Ustny egzamin maturalny z języka polskiego w nowej formule zyskał zupełnie inną formę. Ze starą maturą łączy go podział na dwie części oraz zbliżony czas trwania. Założeniem nowej matury jest prezentacja wiedzy ucznia, który losuje zestaw dwóch zadań. Jedno pochodzi z tzw. puli pytań jawnych (pytania te podane są do publicznej wiadomości, by każdy mógł się przygotować do odpowiedzi na nie – szerzej na ten temat w innym artykule). Drugie natomiast jest tzw. pytaniem niejawnym. Najczęściej jest ono tak sformułowane, by zdający miał dużą swobodę wypowiedzi, ale jednocześnie mógł zaprezentować szeroką wiedzę kontekstową.

            Druga część egzaminu, to rozmowa z komisją. Zespół egzaminujący może zadać zdającemu od jednego do trzech pytań związanych tylko i wyłącznie z utworami i problematyką, do której uczeń sam odwoływał się odpowiadając na pytanie jawne i niejawne. Jedno z pytań powinno dotyczyć jego perspektywy wraz z uzasadnieniem.

PYTANIA JAWNE – JAK SIĘ PRZYGOTOWAĆ?

            Jednym z zadań na maturze ustnej z języka polskiego w nowej formule jest wypowiedź monologowa (uczeń odpowiada samodzielnie, a członkowie komisji w żaden sposób, ani gestami, ani pytaniami pomocniczymi nie mogą mu przerywać) na temat problematyki zawartej w pytaniu jawnym. Jak sama nazwa wskazuje, to taki rodzaj pytania, które zdający zna już wcześniej (pula pytań jawnych publikowana jest na stronie CKE w zakładce matura), zatem może się do odpowiedzi na nie odpowiednio przygotować. Pytania takie mają zawsze charakter problemowy i wymagają znajomości konkretnego tekstu literackiego z listy lektur obowiązkowych, a także innego tekstu zawierającego podobne zagadnienia i właściwego kontekstu (historycznego, politycznego, religijnego, filozoficznego, itp.).

PYTANIE NIEJAWNE – JAK SIĘ PRZYGOTOWAĆ?

            Drugie z pytań w wylosowanym zestawie jest niejawne. Oznacza to, że zdający nie ma możliwości wcześniejszego zapoznania się z jego treścią. Jego konstrukcja również jest inna. Na ogół zawiera ono, obok problemu do rozważenia, jakiś tekst (w tym tekst kultury), z którym należy się zapoznać i w oparciu o niego oraz o inne dzieło literackie lub własne doświadczenie (zależne od polecenia), a także o odpowiedni kontekst udzielić odpowiedzi monologowej. Tu należy się dobrze zastanowić nad analizowanym zagadnieniem, aby właściwie dobrać dzieła i ewentualne odwołania kontekstowe. Trzeba też dokładnie czytać tzw. teksty towarzyszące (na ogół są to fragmenty lektur obowiązkowych lub wierszy) i przyglądać się dziełom (obrazom, rzeźbą). One zawsze korespondują z tym, o czym zdający powinien mówić.

ROZMOWA – JAK SIĘ PRZYGOTOWAĆ?

            Rozmowa jest drugim etapem egzaminu. Jej treść może dotyczyć tylko i wyłącznie tekstów/ dzieł, do których zdający odwołał się w wypowiedzi monologowej. Polega ona na zadaniu zdającemu jednego, dwóch lub trzech pytań dotyczących wcześniej omawianych zagadnień. Jedno z pytań powinno dotyczyć własnej perspektywy ucznia, tak, by mógł on wyrazić swoją opinię na wskazany temat.

            W czasie rozmowy warto słuchać uważnie zadawanych pytań. Należy na nie odpowiadać rzeczowo i wyczerpująco. Nie można jednak oczekiwać, że członkowie komisji będą potakiwać lub dawać w jakikolwiek sposób do zrozumienia, że udzielana odpowiedź jest poprawna lub niepoprawna. Nie wolno im tego robić.

KILKA DOBRYCH RAD

1. Przygotowując odpowiedź na pytania jawne, zastanów się, jaki problem masz do rozważania. Dobrze zidentyfikowane zagadnienie pozwala bowiem na dobór odpowiednich dzieł literackich oraz kontekstu.
2. Przy wyborze lektur kieruj się przede wszystkim znajomością ich treści i problematyki. Nie wybieraj utworów, których dobrze nie znasz. Komisja bardzo szybko to wychwyci i może zadawać pytania w tym zakresie w drugiej części egzaminu. Ponadto, jeśli nie znasz lektury, zachodzi większe prawdopodobieństwo popełnienia błędów rzeczowych lub kardynalnych. Może to znacząco wpłynąć nie tylko na wynik punktowy egzaminu, ale również na to, czy egzamin zdasz, czy też nie.
3. Dobieraj właściwe konteksty. Możliwości jest wiele. Staraj się jednak unikać takich, których dobrze nie znasz i nie będziesz w stanie ich rozwinąć. Pamiętaj, by unikać osobistych opinii i komentarzy. Staraj się obiektywnie analizować zagadnienia.
4. Staraj się nie wygłaszać sądów i stwierdzeń budzących jakieś kontrowersje. Prezentowanie subiektywnych komentarzy dotyczących tematów religijnych lub politycznych nie jest najlepszym pomysłem.
5. Skup się na tym, co mówisz. Nie ucz się niczego na pamięć i nie recytuj odpowiedzi. W kryteriach oceniania bierze się po uwagę również to, w jaki sposób mówisz (czy jest to wypowiedz spontaniczna, czy się nie jąkasz, nie zacinasz, zbyt długo nie zastanawiasz).
6. Po wylosowaniu zestawu pytań, dostaniesz kartkę, na której będziesz mógł zrobić notatki. Stwórz sobie konspekt wypowiedzi (jakiś wstęp, problematyka, uporządkowane lektury, kontekst, może jakieś trudniejsze zwroty i wyrażenia – wszystko to, co ważne jest dla Twojego monologu).
7. Pamiętaj o wstępie i zakończeniu. Swoją wypowiedź rozpocznij od pytania, na które masz udzielić odpowiedzi. Zrób ładne wprowadzenie do problematyki, a następnie przejdź do analizy zagadnienia na podstawie wybranych tekstów i kontekstu. Pamiętaj, by wszystko podsumować, wyciągnąć wnioski. Dopiero wtedy przejdź do kolejnego pytania.
8. Sygnalizuj, że zakończyłeś swoją wypowiedź. Komisja nie może Ci przerywać. Będzie milczeć i czekać na Twoje słowa. Jeśli skończysz mówić, zaznacz to. Zaoszczędzisz czas i unikniesz stresu, gdy będzie trwała niezręczna cisza.
9. Mów głośno i wyraźnie. Gdy będziesz mówił zbyt cicho, członkowie komisji mogą czegoś nie dosłyszeć, usłyszeć coś inaczej. Na ogół nie ma to większego znaczenia, ale czasem trudne i ważne hasła mogą mieć wpływ na rangę błędów, jakie zostaną Ci policzone.
10. Nie denerwuj się. Członkowie komisji to też ludzie. Oni także się stresują. Wiedzą, że to dla Ciebie trudny moment. Zanim zaczniesz mówić, weź głęboki oddech, policz do trzech i zaczynaj.